Enerji ve Yenilenebilir Teknolojiler Sektörü Gümrük İşlemleri

Türkiye'nin 2035 yılında güneş ve rüzgâr enerjisinde 120 GW kurulu güce ulaşma hedefi, sektöre yılda ortalama 2 GW'lık yeni yatırım akışı getiriyor. Ancak anti-damping vergilerinden yerli katkı şartlarına, GTİP sınıflandırma ihtilaflarından EPDK izin süreçlerine kadar uzanan gümrük zorlukları, projeleri 2-4 hafta geciktiriyor ve maliyetleri %25-30 artırıyor. 2024 itibarıyla Çin menşeli güneş panelleri üzerindeki $25/m² anti-damping vergisi ve rüzgâr türbini bileşenlerinde %65-70 yerlilik şartı, sektörün tedarik zinciri yönetimini köklü şekilde değiştirdi.

Sektörün Karşılaştığı Kritik Gümrük Zorlukları

Anti-Damping Vergileri ve Menşe Ülke Karmaşası

Türkiye'nin güneş paneli ithalatına yönelik anti-damping önlemleri 2024 sonunda 6 ülkeyi kapsayacak şekilde genişledi:

• Çin menşeli panellerde $20/m²
• Vietnam, Malezya, Tayland, Hırvatistan ve Ürdün menşeli panellerde $25/m² anti-damping vergisi

Bu durum, menşe ülke belgesinin doğrulanması ve muafiyet kapsamındaki üreticilerin belirlenmesi konusunu kritik hale getirdi. Jinko Solar Malezya, JA Solar Vietnam ve Trina Solar Tayland gibi belirli üretim tesisleri muaf tutulurken, bu üreticilerden gelen sevkiyatların belgelenmesi özel dikkat gerektiriyor.

GTİP Sınıflandırma İhtilafları ve Bağlayıcı Tarife Bilgisi Süreci

Yenilenebilir enerji ekipmanları, 8541 (güneş panelleri) ile 8502 (rüzgâr türbinleri) arasında onlarca farklı GTİP koduna yayılıyor.

• Entegre sistemler (örneğin güneş+akü) ayrı sınıflandırma gerektiriyor
• Gümrük idaresi ile ithalatçı arasındaki sınıflandırma farklılıkları 2-4 haftalık gecikmelere yol açıyor
• Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB) başvurusu 4-6 hafta sürüyor ancak 6 yıl geçerli
• 2024 Ağustos'ta ithalat eşiği €150'den €30'a düşürüldü

YEKA Projeleri ve Yerli Katkı Gereksinimleri

YEKA rüzgâr ihaleleri, türbin bileşenlerinde katı yerlilik oranları şart koşuyor:

• Minimum %51 yerlilik oranı (genel)
• Kule ve kanatlar için %65
• Kule fittingleri için %70

Güneş YEKA projelerinde ise %75 yerli katkı şartı ve modüllerde "Yerli Malı Belgesi" zorunluluğu bulunuyor. AB'nin bu yerelleştirme kurallarını DTÖ ve Gümrük Birliği yükümlülüklerine aykırı bulması nedeniyle, sektörde mevzuat değişikliği beklentisi var.

Satış Sonrası Hizmet İzinleri ve Çevre Sertifikaları

Satış sonrası hizmet gerektiren ekipmanlar için özel izinler gerekli:

• Ticaret Bakanlığı'ndan ithalat izni (rüzgâr türbinleri, güneş envertörleri, kontrol sistemleri)
• İthalatçı, servis tesisi kuracağını veya mevcut firmalarla anlaşma yaptığını garanti etmeli
• İzin başvurusu minimum 2-4 hafta sürüyor
• Ekipman gelmeden önce tamamlanmalı

Ayrıca, çevreye zararlı madde içeren ekipmanlar (bataryalar, elektronik atık kategorisindeki ekipmanlar) için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'ndan Kontrol Belgesi gerekli.

Köyceğiz Gümrük Kapsamlı Çözüm Portföyü

Yatırım Teşvik Belgesi ile %100 Gümrük Vergisi ve KDV Muafiyeti

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'ndan alınan Yatırım Teşvik Belgesi, yenilenebilir enerji yatırımlarının temel gümrük avantajlarına açılan kapıdır.

Belge Avantajları:

• İthal edilen makine ve teçhizatta %100 gümrük vergisi muafiyeti
• %20 KDV muafiyeti
• E-TUYS platformundan başvuru ile 30-60 günde alınır
• Yatırım tamamlanana kadar geçerli

2022 Şubat Düzenlemesi: Bölge 1-2'deki (gelişmiş bölgeler) güneş ve rüzgâr yatırımları, Bölge 5 avantajlarından yararlanabiliyor:

• %80 vergi indirimi oranı
• 7 yıl SGK primi desteği
• Faiz desteği

Bölgesel ve Stratejik Yatırım Teşvikleri

Türkiye'nin 6 bölgeye ayrılan teşvik sistemi, lokasyona göre farklı avantajlar sunuyor:

Bölge 6 (En Az Gelişmiş):

• %90 vergi indirimi
• 10 yıl SGK primi desteği (işveren ve işçi payı)
• Sınırsız destek oranı

Organize Sanayi Bölgeleri (OSB):

• Bir üst bölgenin avantajlarından yararlanma

Türkiye Yüzyılı Kalkınma Hamlesi (2024):

• Nitelikli personel desteği (250 milyon TL'ye kadar)
• Enerji desteği (200 milyon TL'ye kadar)
• Makine desteği (doğrudan nakit hibe)

Dahilde İşleme Rejimi (DİR) ile Üretim-İhracat Döngüsü

Rüzgâr türbini bileşeni ithal edip montaj yaparak ihracat gerçekleştiren firmalar için DİR sistemi ideal çözüm:

• Şartlı muafiyet sistemi ile bileşenler 5100 rejim kodu altında geçici ithal ediliyor
• Tüm gümrük vergileri ve KDV (%20) askıya alınıyor
• Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) 12 ay geçerli ve uzatılabiliyor
• Yerli tedarikten de KDV'siz mal alımı mümkün (KDV Geçici Madde 17)

Türkiye'nin rüzgâr ekipmanı ihracatı yılda $700 milyon seviyesinde ve 44 ülkeye gerçekleşiyor - DİR rejimi bu ihracatın temel altyapısı.

Geçici Kabul Rejimi ile Test Ekipmanı Yönetimi

GES ve RES tesislerinin devreye alma sürecinde kullanılan test ekipmanları, Geçici Kabul Rejimi ile gümrük vergi ve harçlarından tamamen muaf olarak getirilebiliyor.

• Standart süre 6 ay, 6 ay daha uzatılabiliyor
• Toplam 24 aya kadar çıkabiliyor
• Teminat mektubu gerekli ancak ekipman yeniden ihraç edildiğinde iade ediliyor

ATA Karnet sistemi, çok girişli operasyonlar için basitleştirilmiş alternatif sunuyor ve belge bedelini karşılayarak teminat ihtiyacını ortadan kaldırıyor.

A.TR Belgesi ile AB Menşeli Ekipmanlarda Sıfır Gümrük Vergisi

Türkiye-AB Gümrük Birliği çerçevesinde, AB menşeli sanayi ürünleri (güneş panelleri, rüzgâr türbinleri, envertörler, bataryalar) A.TR Dolaşım Belgesi ile sıfır gümrük vergisiyle ithal edilebiliyor.

A.TR Belgesi Süreci:

• AB ihracatçısı A.TR formunu hazırlıyor
• AB gümrüğü onaylıyor
• Belge 4 ay geçerli
• 2018 uyumluluk değişikliği sonrası 11. bölümdeki gümrük memuru imzası zorunlu (onaylı ihracatçılar hariç)

Somut Maliyet Tasarrufları ve Süre Optimizasyonu

30 MW Güneş Santrali Projesi Tasarruf Analizi

Ekipman değeri: €15 milyon

Standart maliyet (teşviksiz):

• Gümrük vergisi: €1.2 milyon
• KDV: €2.4 milyon
• Toplam: €18.6 milyon

Yatırım Teşvik Belgesi + A.TR ile:

• Toplam: €15 milyon
• Tasarruf: €3.6 milyon (%24)

Bölge 5 bölgesel teşvikler eklenerek:

• Kurumlar vergisi indirimi (%80): €2.4 milyon
• SGK primi desteği (7 yıl): €1 milyon
• Faiz desteği: €300.000
• Toplam tasarruf: €7.3 milyon (%48.6)

50 MW Rüzgâr Türbini İthalat-Montaj-İhracat Senaryosu

Bileşen ithalatı: €10 milyon

Dahilde İşleme Rejimi ile:

• Gümrük vergisi tasarrufu: €800.000
• KDV tasarrufu: €2 milyon
• Toplam tasarruf: €2.8 milyon (%28)

Montaj sonrası ihracat gerçekleştiriliyor, yurtiçi satış kısıtı yok.

Gümrük Süreci Optimizasyonu

Standart süreç (deneyimsiz):

• Ön hazırlık: 8-12 hafta
• Gümrükleme: 2-4 hafta

Köyceğiz Gümrük optimizasyonu sonrası:

• Ön hazırlık: 6-8 hafta
• Gümrükleme: 3-7 gün

Zaman kazançları:

• Bağlayıcı Tarife Bilgisi önceden alınması: 2-4 hafta kazanç
• Satış sonrası hizmet izninin paralel işlemi: 2-3 hafta kazanç
• Belge çevirilerinin standartlaştırılması: 3-5 gün kazanç
• Anti-damping muafiyeti için üretici sertifikasyonu hazır bulundurulması: 1 hafta kazanç

Köyceğiz Gümrük Enerji Sektörü Başarı Hikayeleri

Vaka 1: 100 MW Güneş Santrali - 6.2 Milyon € Tasarruf

Proje: Güneydoğu Anadolu'da 100 MW GES yatırımı

Zorluk:

• Çin menşeli panellerde anti-damping
• GTİP sınıflandırma ihtilafı riski
• 3 aylık sıkı teslim takvimi

Köyceğiz Gümrük Çözümü:

• Ön BTB başvurusu ile GTİP netleştirme (8541.40.90.00.14)
• AB üretimi Jinko Solar modülleri tedarik stratejisi (A.TR kullanımı)
• Bölge 4 Yatırım Teşvik Belgesi temininde danışmanlık
• Envertörlerde ayrı GTİP (8504) sınıflandırması ile optimizasyon

Sonuç:

• Anti-damping vergisinden kaçınıldı (AB menşe)
• Gümrük vergisi ve KDV muafiyeti: €3.6 milyon
• Bölgesel teşvikler: €2.6 milyon
• Toplam tasarruf: €6.2 milyon (%31)
• Gümrükleme süresi: 5 gün (standart 2-3 hafta yerine)

Vaka 2: Rüzgâr Türbini Bileşeni İhracatı - Dahilde İşleme ile %28 Maliyet Avantajı

Proje: Avrupa'ya rüzgâr türbini kulesi ihraç eden üretici

Zorluk:

• Çelik levha ve bileşen ithalatında yüksek gümrük ve KDV yükü
• Rekabetçi fiyatlandırma gerekliliği

Köyceğiz Gümrük Çözümü:

• Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) temini
• Şartlı muafiyet sistemi ile 5100 rejim kodu kullanımı
• Yerli tedarikten KDV'siz alım (KDV Geçici Madde 17)
• 12 aylık ihracat yükümlülüğü takibi ve zamanında kapatma

Sonuç:

• €7.5 milyon/yıl bileşen ithalatında €2.1 milyon tasarruf
• Nakit akışı iyileştirmesi (vergi ödemesi askıda)
• Avrupa pazarında fiyat rekabetçiliği
• 44 ülkeye ihracat kapasitesi

Vaka 3: YEKA Projesi - Yerlilik Şartı Compliance ve Belgelendirme

Proje: 500 MW YEKA rüzgâr ihalesi kazanan konsorsiyum

Zorluk:

• %65 kule ve kanat yerlilik şartı
• Komponent menşe belgelendirmesi
• Günlük $10.000 gecikme cezası riski

Köyceğiz Gümrük Çözümü:

• Türk kule ve kanat üreticileri ile ön protokol danışmanlığı
• İthal jeneratör ve şanzımanlarda doğru GTİP sınıflandırması
• "Yerli Malı Belgesi" sürecinde TSE koordinasyonu
• Karma menşeli ekipmanların ayrıştırılmış dokümantasyonu
• Yatırım Teşvik Belgesi'nde yerli/ithal oranlarının doğru beyanı

Sonuç:

• %67 yerlilik oranı başarıyla belgelendi (hedef %65)
• YEKDEM ek primi (%55+ yerlilik) hak edildi: 5 yıl ekstra gelir
• Gecikme cezasından kaçınıldı
• Tüm ekipman gümrüklemesi 36 aylık ön lisans süresinde tamamlandı

Sektörel Büyüklük ve Gümrük Altyapısı

24.2 GW Güneş + 14.2 GW Rüzgâr Kapasitesinin Gümrük Altyapısı

Türkiye'nin Eylül 2025 itibarıyla 121.4 GW toplam kurulu gücünün %59'u yenilenebilir kaynaklardan geliyor:

• Güneş: 24.2 GW
• Rüzgâr: 14.2 GW
• Hidroelektrik: 33 GW

2022-2024 döneminde güneş enerjisi kapasitesi 30 ay gibi rekor sürede ikiye katlandı. Bu büyümenin ardında, karmaşık gümrük süreçlerini başarıyla yöneten lojistik zincir var.

2024 Yatırımları:

• Güneş sektörüne: $2.5 milyar Çinli yatırım (Astronergy + Türk ortaklar)
• Rüzgâr sektörüne: $1.5 milyar yatırım

YEKDEM Sistemindeki 18.2 GW Kapasitenin Teşvik Yönetimi

Kasım 2024 itibarıyla YEKDEM (Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizması) kapsamında 18.2 GW lisanslı kapasite bulunuyor.

YEKDEM Avantajları:

• 10 yıl garantili alım fiyatı (rüzgâr/güneş için TL 0.32/kWh, $5.1 sent/kWh tavanı)
• Yerli ekipman kullanımı için 5 yıl ek TL 0.08/kWh prim

Bu tesislerin ekipman ithalatında Yatırım Teşvik Belgesi kullanılması, sektöre milyarlarca liralık gümrük ve vergi tasarrufu sağladı. Bu sistemde, gümrük aşamasında yerli katkı oranının belgelenmesi kritik önem taşıyor.

Türkiye'nin Rüzgâr Ekipmanı İhracatında $700 Milyon Başarı

Türkiye, ürettiği rüzgâr ekipmanının %75'ini 44 ülkeye ihraç ediyor ve yıllık ihracat hacmi $700 milyonu buluyor.

Üretim Kapasitesi:

• 7 kule fabrikası
• 4 kanat üretim tesisi
• 4 jeneratör/şanzıman fabrikası

Bu ihracatın temelinde Dahilde İşleme Rejimi'nin etkin kullanımı yatıyor. Goldwind'in Dere İnşaat ile kurduğu kanat fabrikası 2027'de devreye girecek, sektörün yerelleşme hedefini destekleyecek.

2035 Hedefi: 120 GW Güneş+Rüzgâr ve $100 Milyar Yatırım

Türkiye'nin Ekim 2024'te açıkladığı güncellenmiş yol haritası:

• Güneş ve rüzgâr kapasitesini 31.1 GW'dan 120 GW'a çıkarma hedefi
• Orijinal plandaki 82.5 GW hedefinin %45 üzerinde
• 2035'e kadar yılda ortalama 8.4 GW ekleme
• $100-108 milyar yatırım
• On binlerce ekipman konteyneri ithalatı

Mevzuat ve Compliance Rehberi

Anti-Damping Mevzuatı ve 2024-2025 Güncellemeleri

Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında 3577 Sayılı Kanun çerçevesinde uygulanan anti-damping vergileri:

Mevcut Uygulamalar:

• Çin menşeli paneller: $20/m² (2017'den beri, 2023 sunset review ile devam)
• Vietnam, Malezya, Tayland, Hırvatistan, Ürdün: $25/m² (Eylül 2024, anti-circumvention soruşturması)
• Muaf üreticiler: Jinko Solar Malezya, JA Solar Vietnam, Vina Solar, Trina Solar Tayland

2025 Yeni Soruşturmaları:

• Güneş kavşak kutuları (junction box): GTİP 8544, soruşturma devam ediyor
• Alüminyum çerçeveler: Soruşturma devam ediyor

Compliance Gerekleri:

• Detaylı menşe ülke belgesi (imalatçı özel)
• Ticaret Bakanlığı Genel İthalat Müdürlüğü onaylı dokümantasyon
• Muafiyet iddiası için üretici sertifikasyonu
• Gümrük beyannamesi Box 44'te anti-damping kodu

EPDK Lisanslama ve Gümrük İlişkisi

5 MW ve Üzeri Projeler:

• EPDK ön lisansı (36 ay geçerli)
• Üretim lisansı (ekipman kurulumu sonrası)
• Lisans, tesisi işletmek için gerekli, ekipman ithal etmek için değil
• Ancak Yatırım Teşvik Belgesi başvurusunda EPDK ön lisansı referans gösterilebilir

5 MW ve Altı Projeler:

• EPDK lisansı gerekmiyor (lisanssız üretim)
• Yine de Yatırım Teşvik Belgesi alınabilir, gümrük avantajlarından yararlanılabilir
• Basitleştirilmiş başvuru süreci

YEKDEM Başvurusu:

• EPDK'ya faaliyete geçmeden önceki yıl yapılıyor
• 10 yıl garantili alım sözleşmesi
• Yerli ekipman kullanımı için 5 yıl ek prim
• Gümrük aşamasında yerlilik belgelerinin hazırlanması gerekiyor

Yatırım Teşvik Mevzuatı (2012/3305 Sayılı Karar)

Genel Teşvik Sistemi:

• Tüm bölgelerde KDV ve gümrük vergisi muafiyeti
• Minimum yatırım: Bölge 1-2'de 1 milyon TL, Bölge 3-6'da 500.000 TL
• E-TUYS platformundan başvuru
• 30-60 gün onay süresi

Bölgesel Teşvik Sistemi:

• Bölge 1: %50 vergi indirimi, 2 yıl SGK desteği
• Bölge 6: %90 vergi indirimi, 10 yıl SGK desteği (işveren+işçi payı)
• OSB'de yatırım: Bir üst bölge avantajı

Stratejik Teşvik (Türkiye Yüzyılı Kalkınma Hamlesi):

• Teknoloji Girişimi Programı: Minimum 10 milyon TL
• Stratejik Girişim Programı: Minimum 2 milyar TL
• Ek destekler: Nitelikli personel, enerji, makine, arsa tahsisi

GTİP Kodu Rehberi ve Standart Gümrük Oranları

Güneş Enerjisi Ekipmanları:

• 8541.40.90.00.14: Fotovoltaik hücreler ve modüller (anti-damping kapsamında)
• 8504: Güneş envertörleri (statik konvertörler) - %5-7.5 gümrük vergisi
• 7308/7326: Montaj sistemleri (çelik yapılar) - %8-10 gümrük vergisi
• 8507.60: Lityum-iyon bataryalar - %30 gümrük vergisi (LFP, 2024)

Rüzgâr Enerjisi Ekipmanları:

• 8502.31/8502.39: Rüzgâr türbinleri (komple) - %0-5 gümrük vergisi
• 8412.90.90.81: Türbin kanatları ve hublar - %5-7.5 gümrük vergisi
• 7308: Kuleler (çelik yapılar) - %8 gümrük vergisi
• 8483: Şanzımanlar - %5-7 gümrük vergisi

Gerekli Belgeler ve Süreçler

Standart İthalat Belgeleri:

• Ticari fatura (orijinal + 3 kopya, Türkçe çeviri)
• Konşimento/Havayolu taşıma belgesi (orijinal + 3 kopya)
• Menşe şahadetnamesi (noter/konsolosluk onaylı)
• Paketleme listesi (detaylı)
• Proforma fatura (ön başvurularda)
• Gümrük beyannamesi (elektronik)

Yatırım Teşvik Belgesi için Ek Belgeler:

• Yatırım Teşvik Belgesi (orijinal)
• Tasdikli ithal makine-teçhizat listesi
• Teknik özellikler (onaylı listeye uygunluk)

Özel Gereksinim Belgeleri:

• Satış sonrası hizmet izni (Ticaret Bakanlığı) - türbin, envertör vb. için
• Çevre İzin Belgesi (Çevre Bakanlığı) - çevreye zararlı madde içeren ekipman
• CE Uygunluk Belgesi - AB menşeli ekipmanlar
• TAREKS beyanı - makine ve elektrik ekipmanları

Süreç Takvimi:

• BTB başvurusu: 4-6 hafta
• Satış sonrası hizmet izni: 2-4 hafta
• Standart gümrükleme (sorunsuz): 1-3 gün
• TAREKS kontrolü: +2-5 gün
• Fiziksel muayene: +3-7 gün
• Sınıflandırma ihtilafı: +2-4 hafta

Köyceğiz Gümrük Enerji Sektörü Hizmet Paketleri

Express Danışmanlık (Hızlı Başlangıç)

Tek sevkiyat veya pilot proje için ideal çözüm:

• GTİP sınıflandırma analizi
• Anti-damping durum değerlendirmesi
• Gerekli belgeler listesi
• Maliyet tahmini
• Süre: 1 hafta

Proje Bazlı Hizmet (10-50 MW Tesisler)

Orta ölçekli yenilenebilir enerji projeleri için:

• Yatırım Teşvik Belgesi başvuru desteği
• Tüm ekipman ithalatı yönetimi
• EPDK lisans sürecinde gümrük koordinasyonu
• A.TR/EUR.1 optimizasyonu
• Süre: 6-12 ay süreç yönetimi

Kurumsal Çözüm (YEKA ve 50+ MW Projeler)

Büyük ölçekli stratejik projeler için kapsamlı hizmet:

• Yerlilik şartı stratejisi ve compliance
• Dahilde İşleme Rejimi kurulumu ve yönetimi
• Çoklu sevkiyat koordinasyonu
• BTB dosyaları hazırlama
• Anti-damping muafiyet takibi
• Mevzuat değişikliği proaktif uyarıları
• Sürekli danışmanlık

İhracat Odaklı Hizmet (Ekipman Üreticileri)

Rüzgâr ve güneş ekipmanı üreten ve ihraç eden firmalar için:

• Dahilde İşleme Rejimi tam yönetimi
• İhracat yükümlülüğü optimizasyonu
• Serbest bölge stratejileri
• A.TR ve EUR.1 süreçleri
• Uluslararası fuar geçici ithalatı
• 44 ülkeye ihracat desteği

Sonuç: 2035 Hedefine Giden Yolda Yanınızdayız

Türkiye'nin 2035'te 120 GW hedefine ulaşan enerji dönüşümünde, her gün onlarca yeni proje gümrükten geçiyor.

Sektör Büyüme Trendleri

• 2022-2024: Güneş kapasitesi 30 ayda ikiye katlandı
• 2024: $4 milyar yenilenebilir enerji yatırımı
• 2035 hedefi: Yılda ortalama 8.4 GW ekleme
• $100-108 milyar toplam yatırım beklentisi
• YEKA ihaleleri: Yılda minimum 2 GW