Türkiye yapı market ve inşaat malzemeleri sektörü gümrük müşavirliği rehberi

Türkiye, 29,03 milyar dolarlık yıllık ihracatıyla inşaat malzemeleri sektöründe küresel bir oyuncu konumundadır. Çimento ihracatında dünya lideri, çelik üretiminde Avrupa'nın ikinci büyük ülkesi olan Türkiye, 100'den fazla ülkeye yapı malzemesi ihraç etmektedir. Bu kapsamlı rehber, sektörün gümrük işlemlerinden teknik mevzuata, teşviklerden ticaret politikası önlemlerine kadar tüm kritik konuları ele almaktadır.

---

Sektörün ihracat profili ve stratejik pazarlar

Türkiye İMSAD verilerine göre inşaat malzemeleri sektörü 2024 yılında 45,88 milyon ton ürünü 29,03 milyar dolar değerinde ihraç etmiştir. Değer bazında %0,5'lik hafif düşüşe rağmen miktar bazında %1,2 artış kaydedilmiştir.

Alt sektörlere göre ihracat performansı

Ürün Grubu	2024 İhracatı	Değişim
Demir-çelik ürünleri	10,3 milyar $	-%0,5
Mineral taş ve toprak (seramik, çimento, cam)	4,9 milyar $	-%3,1
Elektrik malzemesi ve teçhizatları	4,8 milyar $	+%2,7
Metal bazlı ürünler	4,4 milyar $	-%2,3
Kimyasal bazlı ürünler (boya, yapıştırıcı)	2,9 milyar $	+%1,2
Ağaç ve ahşap ürünleri	1,3 milyar $	+%1,0

Çimento sektörü özellikle dikkat çekicidir: 1,1 milyar dolarlık ihracatla 100'den fazla ülkeye ulaşan Türkiye, ABD'nin çimento ithalatının %30'unu tek başına karşılamaktadır. Seramik ve cam sektöründe ise %80 gibi rekor seviyede yerli katma değer oranı bulunmaktadır.

Başlıca ihracat pazarları

Avrupa Birliği toplam ihracatın yaklaşık %40'ını oluşturarak en büyük pazardır. Almanya, İtalya, Romanya ve Bulgaristan öne çıkan alıcı ülkelerdir. Yakın ve Orta Doğu bölgesi 43,74 milyar dolarlık hacimle ikinci sırada yer alırken, Irak tek başına 11,84 milyar dolarlık pazar büyüklüğüne sahiptir. ABD ise özellikle çimento ihracatında en kritik pazardır.

---

GTİP sınıflandırması ve gümrük fasılları

İnşaat malzemeleri geniş bir ürün yelpazesini kapsadığından, doğru GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) sınıflandırması kritik öneme sahiptir. Yanlış kod seçimi, vergi farklılıkları ve gümrükte gecikmelere yol açabilmektedir.

Sektörün temel fasılları

Fasıl	Kapsam	Kritik Ürünler
25	Tuz, kükürt, taş, alçı, kireç, çimento	Kireçtaşı, mermer, Portland çimentosu
39	Plastikler ve mamulleri	PVC boru (39.17), plastik profiller (39.20)
44	Ağaç, ahşap eşya	Kontrplak, lif levha, parke
68	Taş, alçı, çimento eşyası	Mermer kesme işi, beton mamulleri
69	Seramik mamulleri	Fayans, karo (69.07-69.14), lavabo
70	Cam ve cam eşya	Düz cam, cam elyaf, ayna
72	Demir ve çelik	Ham çelik, profil, filmaşin
73	Demir/çelikten eşya	İnşaat demiri, boru, çivi, vida

Sık karşılaşılan sınıflandırma hataları

Fonksiyon belirleme sorunları en yaygın hata kaynağıdır. Örneğin vidalar 73.18 pozisyonunda sınıflandırılmalı, makine parçası olarak değerlendirilmemelidir. Beton-seramik karışımlı ürünlerde ağırlık oranları belirleyicidir. LED ampuller 2017'de 85.43'ten 85.39'a, çerçeveli otomobil camları 2022'de 70.07'den 87.08'e taşınmıştır.

---

Menşe belgeleri ve dolaşım sertifikaları

Tercihli ticaret avantajlarından yararlanmak için doğru belge seçimi hayati önem taşımaktadır. 2018'den itibaren tüm dolaşım belgeleri MEDOS sistemi üzerinden elektronik ortamda düzenlenmektedir.

Belge türleri ve kullanım alanları

A.TR Dolaşım Belgesi AB ülkelerine sanayi ve işlenmiş tarım ürünleri ihracatında kullanılır. Gümrük vergisi muafiyeti sağlar ancak menşe ispat belgesi yerine geçmez. Vize tarihinden itibaren 4 ay içinde ibraz edilmelidir.

EUR.1 Dolaşım Sertifikası EFTA ülkeleri ve STA imzalanan ülkelere ihracatta, ayrıca AB'ye demir-çelik (AKÇT) ve tarım ürünleri ihracatında kullanılır. Tercihli menşe ispatı sağlar.

EUR-MED Dolaşım Belgesi Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyonu (PAAMK) sistemine taraf ülkelere ihracatta çapraz kümülasyon imkanı sunar.

Menşe belgelendirmesinde yaşanan zorluklar

---

Yapı malzemeleri yönetmeliği ve CE işaretleme sistemi

10 Temmuz 2013'te yürürlüğe giren Yapı Malzemeleri Yönetmeliği, AB'nin 305/2011 sayılı CPR (Construction Products Regulation) ile tam uyumludur. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü sorumlu kurumdur.

CE işareti zorunluluğu

Uyumlaştırılmış Avrupa Standardı (hEN) bulunan veya Avrupa Teknik Değerlendirmesi (ETA) yayımlanmış tüm yapı malzemeleri için CE işareti zorunludur. Türkiye iç pazarında 1996 Gümrük Birliği Anlaşması gereği 23 ürün grubunda CE zorunluluğu bulunmaktadır.

CE işareti alma süreci

Süreç beş aşamadan oluşur:

1. İlk olarak ürün tipi belirlenir ve İlk Tip Testi (ITT) yapılır.
2. İkinci aşamada Performans Beyanı (DoP) hazırlanır - bu belge olmadan CE işareti iliştirilemez.
3. Üçüncü aşamada Fabrika Üretim Kontrolü (FPC) sistemi kurulur.
4. Dördüncü aşamada PDDD sistemine göre onaylanmış kuruluş değerlendirmesi yapılır.
5. Son aşamada CE işareti ürüne iliştirilir.

Performansın değişmezliğinin değerlendirilmesi (PDDD) sistemleri

Sistem	Risk Seviyesi	Onaylanmış Kuruluş Görevi
1+	En yüksek	Tip testi, FPC denetimi, sürekli gözetim, rastgele numune
1	Yüksek	Tip testi, FPC denetimi, sürekli gözetim
2+	Orta	FPC başlangıç denetimi, sürekli gözetim
3	Düşük-Orta	Sadece tip testi
4	Düşük	Onaylanmış kuruluş gerekmez

Performans Beyanı (DoP) gereksinimleri

DoP belgesi benzersiz ürün tipi referansı, kullanım amacı, imalatçı bilgileri, uygulanan PDDD sistemi, standart referansı ve beyan edilen performans değerlerini içermelidir. En az 10 yıl saklanmalı ve üreticinin web sitesinde ücretsiz erişilebilir olmalıdır.

---

G işareti ve ulusal teknik onay sistemi

CE işareti kapsamı dışında kalan yapı malzemeleri için Türkiye'ye özgü G işareti uygulanmaktadır. Ulusal standarda tabi ancak harmonize AB standardı bulunmayan ürünler, prototip malzemeler ve takım malzemeler G işareti gerektirir.

Hazır beton G işareti zorunluluğu olan en önemli üründür ve TS EN 206:2013 ile TS 13515 standartlarına tabidir. Ulusal Teknik Onay (UTO) belgeleri 5 yıl geçerlidir ve yenilenebilir.

---

Ürün gruplarına göre özel gereksinimler

Çelik yapı elemanları (Fasıl 72-73)

EN 1090-1/2/3 standardı kapsamında CE işareti 1 Temmuz 2014'ten itibaren zorunludur. PDDD Sistem 2+ uygulanır. İhracatta KDV tevkifatı 5/10 oranındadır. AB'nin çelik korunma önlemleri kapsamında kota aşımında %25 ek vergi riski bulunmaktadır.

Seramik kaplama malzemeleri (Fasıl 69)

EN ISO 10545 serisi standartlara göre su emme, gözeneklilik ve nem genleşmesi testleri zorunludur. TAREKS üzerinden risk esaslı denetim yapılmaktadır. AB'nin Türkiye menşeli seramik karolara antidamping önlemi uyguladığı unutulmamalıdır.

Çimento ve beton ürünleri (Fasıl 25, 68)

Çimento için EN 197 standardı ve PDDD Sistem 1+ uygulanır - en yüksek risk seviyesi. TS EN 197-1/2 kapsamında basınç dayanımı testleri zorunludur.

Cam ve cam ürünleri (Fasıl 70)

Yalıtım malzemeleri

EN 13162-13171 standartları kapsamında CE işareti zorunludur. Yangın sınıfı belgeleri (EN 13501-1) kritik öneme sahiptir.

---

Yangın ve akustik performans sınıflandırması

Euroclass yangın sınıfları (EN 13501-1)

Sınıf	Tanım	Kullanım
A1	Hiç yanmaz	Her yerde
A2	Neredeyse yanmaz	Yüksek riskli binalar, dış cepheler
B	Çok zor yanıcı	Yoğun kullanım alanları
C	Zor yanıcı	Orta riskli yapılar
D	Normal yanıcı	Konutlar
E	Kolay yanıcı	6,5m altı düşük yapılar
F	Test edilmemiş	Önerilmez

Ek sınıflandırmalar duman üretimi (s1/s2/s3) ve yanan damlacık (d0/d1/d2) parametrelerini içerir. 2007'den itibaren "Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik" kapsamında bu standart zorunludur.

---

Ticaret politikası önlemleri ve korunma tedbirleri

Türkiye'nin uyguladığı antidamping önlemleri

Ürün	Menşe	Vergi Oranı
Sıcak haddelenmiş yassı çelik	Çin	%15,42 - %43,31
Sıcak haddelenmiş yassı çelik	Hindistan, Rusya, Japonya	%6,1 - %9
Temperlenmiş/lamine emniyet camları	Çin (Xinyi)	%59,6
Cam elyafı takviye malzemeleri	Mısır, Bahreyn	Yürürlükte

Türk ürünlerine karşı uygulanan önlemler

ABD'de inşaat demiri firmalara göre değişen oranlarda antidamping vergisine tabidir. İçdaş'ın antidamping vergisi sıfırlanmış olsa da 232.Madde ve telafi edici vergiyle toplam yük %15'e ulaşmaktadır.

AB'de seramik karo Türkiye ve Hindistan menşeline karşı antidamping önlemi uygulamaktadır. Paslanmaz çelikte %2,4 - %11 arasında 5 yıl süreli önlem bulunmaktadır.

Çelik korunma önlemleri

Türkiye 2024'te çelik ithalatında %25 ek mali yükümlülük içeren geçici korunma önlemi uygulamaktadır. Yassı mamuller için 3,1 milyon ton, boru ve profiller için 274 bin ton tarife kontenjanı belirlenmiştir.

AB'nin 2018'den bu yana uyguladığı çelik korunma önleminde Türkiye 14 ürün grubunda önleme tabidir. DTÖ 2022'de AB'nin bu uygulamasını kurallara aykırı bulmuştur.

---

İhracat prosedürleri ve beyanname işlemleri

Elektronik sistemler

Tüm ihracat işlemleri BİLGE sistemi üzerinden elektronik ortamda yürütülmektedir. İhracatçı Birliği onayları E-Birlik sistemi, dolaşım belgeleri MEDOS sistemi üzerinden alınmaktadır. E-imza zorunludur.

Gerekli belgeler

• Gümrük beyannamesi (İhracatçı Birliği onaylı)
• Ticari fatura ve çeki listesi
• Menşe şahadetnamesi veya dolaşım belgesi (A.TR/EUR.1/EUR-MED)
• Taşıma belgesi (konşimento, CMR veya AWB)
• Kalite/test sertifikaları (CE, TSE belgeleri)
• Sigorta poliçesi (CIF/CIP teslimde)

Onaylı Kişi Statüsü (OKS) avantajları

En az 2 yıldır faaliyette olan, 30 sigortalı çalışan ve yıllık 1 milyon USD ihracat yapan firmalar OKS başvurusu yapabilir. Avantajlar arasında mavi hat (belge kontrolü/muayene olmadan çıkış), DİR'de %10 teminat (normalde %100), basitleştirilmiş A.TR düzenleme hakkı bulunmaktadır.

---

İhracatçı birlikleri ve üyelik gereksinimleri

İhracat Yönetmeliği gereği ihracat yapabilmek için ilgili sektörde faaliyet gösteren birliğe üyelik zorunludur.

İnşaat malzemeleri için yetkili birlikler

Çimento, Cam, Seramik ve Toprak Ürünleri İhracatçıları Birliği (CCST) Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri bünyesinde olup Ankara merkezlidir. 2.000'in üzerinde üyesiyle bu sektörlerde tek ve koordinatör birlik konumundadır.

İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) İMMİB bünyesinde olup metal bazlı yapı malzemeleri, armatür, alüminyum ve metal hırdavat sektörlerini kapsamaktadır.

Üyelik için gerekli belgeler

Başvuru formu, imza sirküleri, ticaret odası üyelik belgesi, vergi mükellefiyet yazısı, ticaret sicil gazetesi ve 200 TL giriş aidatı gerekmektedir. Başvuru kargo veya elden yapılmalı, mail ile üyelik kabul edilmemektedir.

---

Dahilde İşleme Rejimi uygulamaları

DİR'in sağladığı avantajlar

İhraç ürün üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde ve ambalaj malzemelerinin gümrük muafiyetli ve ticaret politikası önlemlerine tabi olmaksızın ithalatına imkan tanır. Şartlı muafiyet sisteminde ithalat vergileri teminata bağlanır, ihracat sonrası teminat iade edilir.

Belge türleri ve süreleri

Dahilde İşleme İzni (DİZİN) basit işlemler için gümrük idaresine başvuruyla alınır. Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) kapsamlı işlemler için Ticaret Bakanlığı'na elektronik başvuru gerektirir. Standart süre azami 12 aydır, kapatma süresi belge bitiminden itibaren 3 aydır.

---

İhracat teşvikleri ve devlet destekleri

Ticaret Bakanlığı destekleri

Pazar araştırması desteği %70 oranında, yıllık 10 geziye kadar her biri için 5.000 dolar limitlidir. Yurt dışı fuar katılımı sektörel fuarlarda 140.000 TL, prestijli fuarlarda 472.000 TL'ye kadar desteklenmektedir.

E-ihracat destekleri 9 farklı başlık altında %50-70 oranında, şirket başına yıllık 15 milyon TL limite kadar sağlanmaktadır.

TURQUALITY ve marka programı

Son 3 yıllık ortalama ihracatı en az 3 milyon dolar olan firmalar başvurabilir. Marka Destek Programı 4 yıl süreyle 190,7 milyon TL, TURQUALITY Programı 5 yıl süreyle 381,5 milyon TL limite kadar destek sağlamaktadır.

KOSGEB destekleri

Yurt Dışı Pazar Destek Programı 300.000 TL üst limitli olup %70 geri ödemesiz + %30 geri ödemeli formattadır. 2025'te açılan Küresel Rekabetçilik Destek Programı 50 milyon TL limite kadar, 20 puan faiz desteğiyle sunulmaktadır.

Türk Eximbank kredileri

İhracata Hazırlık Kredisi 360-720 gün vadeli, TL ve döviz seçeneklidir. Sevk Öncesi İhracat Kredisi aracı bankalar aracılığıyla kullandırılmaktadır. 2024'te Eximbank toplam 48,5 milyar dolar destek sağlamıştır (24 milyar kredi + 24,5 milyar sigorta).

Yatırım teşvik belgesi

1-2. bölgelerde 3 milyon TL, 3-6. bölgelerde 1,5 milyon TL asgari yatırım tutarı aranmaktadır. KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti temel destek unsurlarıdır. 6. bölgede SGK işveren hissesi 10 yıla kadar, gelir vergisi stopajı 10 yıl desteklenmektedir.

---

Lojistik zorluklar ve transit geçiş uygulamaları

Balkanlar güzergahı

Bulgaristan, Sırbistan, Romanya ve Macaristan'da Dozvola (geçiş belgesi) sistemi uygulanmaktadır. Her yılbaşında Ulaştırma Bakanlığı tarafından dağıtılan kotalar TOBB organizasyonunda tahsis edilmektedir. Yurtdışına çıkmış taşıta sonradan belge tahsis edilememesi önemli bir kısıttır.

Ağır ve hacimli yükler

İnşaat malzemelerinin taşınmasında lowbed (iş makineleri, prefabrik), tanker (çimento - pnömatik tahliyeli), tenteli TIR (standart malzemeler) ve açık kasa (demir-çelik profiller) kullanılmaktadır. Konteyner başına tonaj sınırları dikkatle hesaplanmalıdır.

Ortak Transit Rejimi

Türkiye 2012'de Ortak Transit Sözleşmesi'ne dahil olmuştur. NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi) ile dijital takip yapılabilmekte, teminat sistemiyle gümrük vergisi askıya alınmaktadır.

---

Ar-Ge teşvikleri ve teknoloji geliştirme

TÜBİTAK destek programları

1501 - Sanayi Ar-Ge Projeleri KOBİ'lere %75 sabit destek oranıyla, 36 aya kadar süreyle sınırsız bütçe sunmaktadır. 1507 - KOBİ Ar-Ge Başlangıç programı 7,5 milyon TL limite kadar, 24 ay süreyle destek sağlamaktadır.

Ar-Ge merkezi teşvikleri (5746 sayılı Kanun)

En az 15 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli ile merkez kurulabilir. Ar-Ge harcamalarının %100'ü vergi matrahından düşülür, gelir vergisi stopajı ve damga vergisi 31.12.2028'e kadar istisna kapsamındadır. SGK işveren payı %50 oranında 5 yıla kadar desteklenmektedir.

---

Sonuç ve kritik başarı faktörleri

Yapı malzemeleri ihracatında başarı için öncelikle GTİP kodlarının doğru belirlenmesi ve gerektiğinde BTB alınması gerekmektedir. Dolaşım belgesi seçimi hedef ülkeye ve ürün grubuna göre dikkatle yapılmalıdır. CE işaretleme ve DoP hazırlama süreçleri AB pazarına erişim için vazgeçilmezdir.

DİR belgeleri taahhüt süresi içinde kapatılmalı, telafi edici vergi hesaplamaları tercihli ihracatta unutulmamalıdır. Antidamping ve korunma önlemleri hedef pazarlara göre sürekli takip edilmelidir. KOSGEB, Eximbank ve yatırım teşvik mekanizmalarından aktif yararlanılması maliyet avantajı sağlayacaktır.